Het Roazebosk weer aangeplant
Geschiedenis van het Roazebosk
Doel van het project
Herstel van het oude Roazebosk met daarmee vooral aandacht voor herstel en versterking van de biodiversiteit met daarnaast mogelijkheden voor recreatief medegebruik.
Locatie
Het Roazebosk ligt in de hoek tussen de gelijknamige buurt, de Hollandiastraat en de Haulstersingel, op de grens tussen Joure en Scharsterbrug.
Bijzondere ondergrond, de ijstijd aan de oppervlakte
Het gletsjerijs uit Scandinavië, dat 150.000 jaar geleden de noordelijke helft van Nederland bedekte, liet na het afsmelten op plekken zoals Gaasterland en de omgeving van Joure een dik pakket keileem achter. Keileem bevat kleine en soms ook grote natuurlijke rotsblokken, zand en veel fijngemalen gesteente of leem. Het ijs sleepte dit materiaal mee uit Zweden, Zuid-Finland en de rest van het Oostzeegebied.
Veel stenen onder het Roazebosk komen daar vandaan, zoals veel soorten graniet, porfieren en typische – meer dan 700 miljoen jaar geleden gevormde – rode en paarsrode zandstenen, al of niet met lichtkleurige vlekken. De oorsprong van die laatste is Midden-Zweden en Zuid-Finland.
Keileem, keihard…..
De metersdikke laag keileem onder het Roazebosk laat water moeilijk door en levert bij regenachtig weer een nat oppervlak op. Voor boerenland is dat ongewenst. Op deze ondergrond kan niet zomaar bos worden aangelegd.
Op de foto is goed te zien, dat bij het graven van een nieuwe sloot in het Roazebosk, het keileempakket vrij dicht onder de oppervlakte zit.
Weidegrond wordt bos
Tot de tweede helft van de achttiende eeuw was het huidige Roazebosk deel van het scharland van Ouwsterhaule. Dat was gemeenschappelijke weidegrond van de boeren in dat dorp. Tussen 1750 en 1800 is een gedeelte van dit voormalige scharland met bomen beplant door een lid van de familie Vegelin van Claerbergen of door een Van Eysinga. Dit waren families met veel grondbezit en belangrijke bestuurlijke functies in deze omgeving.
Fragment van een kaart van ca. 1750. Het noorden is rechtsonder.
Het perceel dat later Roazebosk werd, is dan nog weiland.
Bron: Een Rijk Bezit, 2007.
Rabatten
Om de bomen met succes te laten groeien, moet gezorgd worden voor een goede waterafvoer. Daarvoor werden ‘rabatten’ aangelegd. Dat zijn lange, evenwijdige ruggen met aan weerszijden een greppel. Met de grond uit die greppels is de rug opgehoogd, waardoor de bomen meer kansen hebben om te groeien. Als je oplet zijn die rabatten in het oude deel van het bos nog te zien.
Eikenhakhout voor de bakkers
Het bos werd vroeger regelmatig gekapt. De eiken stammetjes werden geschild, uit de bast werd looistof gewonnen en wat overbleef werd als brandhout en boerengeriefhout gebruikt. Bakkers gebruikten de takkenbossen voor het stoken van hun ovens.
Paden in het bos
In het oorspronkelijke Roazebosk zijn ooit wandelpaden aangelegd die nu niet meer terug te vinden zijn. Het was een diagonaal padenpatroon, typisch voor de achttiende-eeuwse aanleg van bossen die naast een nutsfunctie ook ‘ter vermaak’ dienden. Dat patroon is goed te zien op oude topografische kaarten.
Situatie Roazebosk in 1910 met duidelijk herkenbare wandelpadenstructuur
Op de recente Algemene Hoogtekaart Nederland (AHN) kunnen echter zowel de oude diagonaal kruisende als de jongere slingerende padenstructuur worden onderscheiden.
AHN Hoogtekaart Roazebosk op maaiveldnivo. (Bron: AHN viewer)
Nieuwe wegen, grote veranderingen
Een stap in de geschiedenis leidt ons naar begin jaren zeventig van de vorige eeuw. Toen werd een deel van het Roazebosk gekapt om ruimte te maken voor de snelweg A7 tussen Sneek en Joure.
(Bron Leeuwarder Courant)
Kort daarvoor was het Roazebosk door de aanleg van de A6 (Joure – Lemmer) al afgesneden van de Haulsterbossen en werd ook het Roazebosk in tweeën gedeeld. Er bleef weinig over van het Roazebosk.
In de jaren daarna zijn aan de zuidzijde van het bos nog enkele stukjes boerenland toegevoegd. Dit vond plaats als boscompensatie binnen de ruilverkaveling (zie foto).
Begin van deze eeuw werd in verband met de geluidsoverlast een geluidswal neergelegd.
Het tij kenterde toen er plannen ontstonden om de filevorming bij de rotonde Joure op te lossen en een nieuw knooppunt aan te leggen. Door die ingreep raakte een deel van het tracé van de A7 in onbruik en ontstond de mogelijkheid om het Roazebosk weer te herstellen.
In november 2012 besloot de gemeenteraad van (toen nog) de gemeente Skarsterlân dat het Roazebosk weer in oude luister moest worden hersteld.
Het nieuwe Roazebosk
Pionieren op een voormalige snelweg
Zo rond 1974 werd het Roazebosk doorsneden door een snelweg, de A7. In 2018 werd een stukje van deze snelweg buiten gebruik gesteld omdat het tracé van de A7 veranderde.
Dat creëerde de mogelijkheid om het Roazebosk weer in ere te herstellen.
Maar een snelweg is niet zomaar bos. Tijdens het project bleek dat de ondergrond van de voormalige snelweg van dusdanig slechte kwaliteit was dat de aandacht vooral uit moest gaan naar ontwikkeling van een gezonde bodem met bijbehorend bodemleven.
Ondanks een aantal ingrepen om de bodemstructuur te verbeteren, bleek dat toch niet voldoende basis voor de aanleg van het beoogde bos. De bodem was dusdanig verstoord en verdicht dat een groot aantal van de beoogde soorten het hier op dit moment niet gaan redden.
Daaruit blijkt maar weer hoe lang ingrepen uit het verleden doorwerken. Het zal nog een hele tijd duren voordat er weer een dusdanige humuslaag is opgebouwd dat ook andere soorten hier weer gedijen.
Keuze beplanting voor meer biodiversiteit
Bij de beplanting is gekozen voor inheemse bomen en struiken en – waar mogelijk – ook opgekweekt uit zaad met autochtoon genenmateriaal. Deze zijn optimaal aangepast aan de omgeving, het beste bestand tegen klimaatveranderingen en ook het meest aangepast aan de behoeften van de hier levende diersoorten.
Zo leveren winterlinde, esdoorn, zoete kers, vuilboom en wegedoorn veel nectar en stuifmeel. De zwarte bes, kruisbes en de bessen van de meidoorn, sleedoorn, de vuilboom en de wilde rozen zijn erg geliefd bij vogels. De noten van de hazelaar zijn erg in trek bij Vlaamse gaaien, boomklevers en ook muizen.
Uitgangspunt was het planten van soorten met een snel verteerbaar strooisel (winterlinde, hazelaar, esdoorn, populier, els). De snelle verteerbaarheid leidt tot een snellere opbouw van bodemleven en draagt daarmee bij aan de verbetering van de bodemkwaliteit.
In veel gevallen leidt het ook tot een mooie ondergroei onder deze boomsoorten.
Op die delen waar de bodemkwaliteit erg slecht is, de voormalige snelweg A7 en het deel langs de Hollandiastraat, konden niet alle gewenste soorten worden geplant. Daar is gekozen voor het planten van pionierssoorten, zoals populier, wilg en els; bomen die een relatief korte levensduur hebben, maar met hun lange wortels zorgen voor een meer open bodemstructuur van de bodem. Hun afgevallen loof zorgt voor het begin van een strooisellaag.
Rabattenstructuur weer terug
In het nieuw aangelegde deel is de oude rabattenstructuur weer aangelegd. Door deze manier van aanleg wordt overtollig water via de greppels afgevoerd, staan de bomen droger, maar kunnen ze in drogere periodes weer langer gebruik maken van het gebufferde water.
De rabatten wateren allemaal af naar een nieuw gegraven, brede sloot met een mooi glooiend talud, waardoor dieren makkelijker bij en uit het water kunnen komen.
In de bosranden speelt het meeste leven zich af: daar zoeken dieren naar eten, zoeken ze dekking of broedgelegenheid. Een mooie bosrand met een opbouw van grassen en bloemen aan de buitenzijde, via een struiklaag naar het opgaande bos biedt dit voor tal van diersoorten een goede leefomgeving. Een dergelijke opbouw wordt een mantel/zoom vegetatie genoemd.
Als het Roazebosk zich verder gaat ontwikkelen ontstaat aan beide zijden een mooie, brede bosrand.
Rust
De ontwikkeling van biodiversiteit is gebaat bij rust en daarom is er één mooi rondwandelpad aangelegd door zowel het oudere als het nieuw aangelegde deel. In de kern van het bos blijft de rust bewaard. Het bos is daarom ook alleen toegankelijk voor wandelaars.
Rozen in het Roazebosk
Uit de beschikbare historische documenten valt niet met zekerheid op te maken waarom het bos Roazebosk is gaan heten. Mogelijkerwijs heeft op het kruispunt van de paden een ovaal met rozenstruiken gelegen waar de naam ‘Roazebosk’ uit is ontstaan.
Bij de aanleg van het nieuwe bos is in ieder geval ruime aandacht geweest voor wilde rozensoorten, waarmee – na 200 jaar – het bos eindelijk haar naam weer eer aandoet.
Het Roazebosk weer aangeplant
Op 20 april 2023 zijn de laatste bomen en struiken voor het nieuwe Roazebosk aangeplant. Hopelijk is hiermee een mooi begin gemaakt van een nieuw bos. Als met name de pionierssoorten op de voormalige A7 en langs de Hollandiastraat aanslaan kan er weer een humuslaag opgebouwd worden. Hopelijk zet een volgende generatie zich te zijner tijd in om op dat moment weer meerdere soorten aan te planten die een veel langere levensduur hebben en de biodiversiteit weer verder kunnen versterken.
